Enthousiasme over nieuw kabinet afgenomen

Op 15 mei bereikten PVV, VVD, NSC en BBB een hoofdlijnenakkoord. Na de presentatie van dit hoofdlijnenakkoord, waren kiezers redelijk tevreden over het nieuwe, aanstaande kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB. De helft (50%) gaf aan heel of tamelijk tevreden te zijn terwijl 39 procent ontevreden was. Nu, een maand later, is dit aanzienlijk gedaald: 39 procent is zeer of tamelijk tevreden, 43 procent is niet zo of helemaal niet tevreden. Het aandeel ‘weet ik niet’ steeg van 11 naar 18 procent.

Het meest enthousiast zijn nog steeds kiezers van BBB (kiezers die nu op deze partij zouden stemmen: 86% is tevreden). Onder de huidige PVV-kiezers nam het enthousiasme wat af (van 92% naar 81%). Maar vooral VVD-kiezers (van 77% naar 59%) en NSC-kiezers (van 78% naar 69%) zijn nu minder tevreden.

Kiezers van de meeste oppositiepartijen waren niet tevreden met het nieuwe kabinet en zijn dat nog steeds niet.

Nog steeds (iets) meer enthousiasme dan over Rutte IV

In vergelijking met kabinet Rutte III en IV zijn kiezers nog steeds iets tevredener. In mei maakten we de kanttekening dat de meting in 2022 plaatsvond nadat alle bewindspersonen al waren benoemd en dat de tevredenheid zou kunnen dalen als de kabinetsploeg is samengesteld. Dat blijkt nu het geval, al is nog steeds een iets groter deel tevreden dan begin 2022 (39% versus 34%) en een kleiner deel ontevreden (43% versus 56%).

Ook iets minder vertrouwen in nieuw kabinet

Ook het aandeel dat vertrouwen heeft in het nieuwe kabinet daalde: van 35 naar 30 procent. Dit vertrouwen is nog steeds het hoogst onder kiezers die in november op de PVV stemden, maar ook hier daalde het: van 77 naar 69 procent. BBB-kiezers oordelen met 59 procent vertrouwen stabiel. Onder NSC-, VVD- en SGP-kiezers neemt het licht af en hebben meer kiezers weinig tot geen vertrouwen dan veel/tamelijk veel. Onder kiezers van alle andere partijen is het vertrouwen zeer laag (hoogst: CDA, met 12%).

PVV-kiezers: VVD en NSC verwateren ‘ons’ PVV-beleid

PVV-kiezers uit november 2023 die nu weinig vertrouwen hebben, geven drie redenen:

• De andere coalitiepartijen, met name NSC en VVD, verwateren het PVV-beleid. Wilders had premier moeten worden. Omtzigt is niet te vertrouwen.
• De weg naar het vormen van deze coalitie was dermate rommelig en ruzieachtig, dat er geen vertrouwen is in de te verwachten stabiliteit.
• Deze coalitie krijgt waarschijnlijk geen eerlijke kans (met name de oppositie ligt te veel dwars).

VVD- en NSC-kiezers: eerder praktische dan principiële bezwaren

VVD-kiezers hebben niet zoveel vertrouwen in de nieuwe coalitie (slechts 37% heeft dat). Hiervoor zien we ongeveer dezelfde redenen als bij de PVV-kiezers, al richt de kritiek zich – vanzelfsprekend – op andere hoofdrolspelers. Opvallend: weinig VVD-kiezers hebben principiële, rechtstatelijke bezwaren. Een enkeling wel, maar het merendeel van de bezwaren is van praktische aard.  De belangrijkste categorieën kritiek:

• Er is geen onderling vertrouwen. Er zijn eigenlijk vier partijen en vier ego’s. Verwachting dat coalitie niet lang stand houdt. Wantrouwen tegen Wilders.
• De andere coalitiepartijen kunnen geen goede bewindslieden leveren, de VVD wel.
• Geen vertrouwen dat plannen gerealiseerd gaan worden.

Kiezers van coalitiepartijen hebben vooral praktische bezwaren en twijfels (weinig principiële), bij kiezers van de linkse oppositie betreft het juist principiële bezwaren.  Hieronder behandelen we de kiezers van de – in dit verband – belangrijkste partijen.

Ook slechts een derde (36%) van de NSC-kiezers uit 2023 heeft vertrouwen in deze coalitie en de kritiek lijkt op die van de VVD-kiezers: veel wantrouwen – met name jegens Wilders – weinig stabiliteit verwacht, hooguit voordeel van de twijfel. En ook hier: eerder praktische dan principiële bezwaren.

GL-PvdA-kiezers hebben geen vertrouwen in deze coalitie: slechts 3 procent van de TK23-kiezers heeft dat wel, 95 procent niet. Deze kiezers zijn vooral kritisch om principiële redenen, maar ze geven ook praktische kritiek.

• Ze zien dit aanstaande kabinet als extreemrechts, ondemocratisch of racistisch. ‘Geen moreel kompas’. Opvallend is hoe vaak gezegd wordt dat het beleid is gebaseerd op leugens of valse informatie.
• Men verwacht rampzalige gevolgen voor het klimaat en de natuur.
• Praktische bezwaren: geen ervaring, geen samenhang, geen stabiliteit.

Zetelpeiling: PVV iets minder groot; CDA en PvdD in de lift

Dit alles leidt ertoe dat de PVV nog altijd veruit de grootste partij van het land is, in de Ipsos I&O-zetelpeiling (die via het I&O-panel liep, van 14 tot 17 juni). De partij van Geert Wilders staat nu op 42 virtuele zetels, een winst van vijf zetels ten opzichte van de huidige zetelverdeling in de Tweede Kamer. Maar een klein verlies in vergelijking met de laatste peiling uit mei (geen significante daling).

Ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 verliezen twee beoogde coalitiepartijen. NSC komt nu uit op zeven zetels en de VVD op achttien zetels, een verlies van dertien respectievelijk zes zetels. De vier partijen samen leveren – ten opzichte van november – 14 zetels in en zouden nu net geen meerderheid halen.

Het CDA en de Partij voor de Dieren zitten juist duidelijk in de lift. Met negen zetels is het CDA nu virtueel iets groter dan NSC en BBB.

Het CDA wordt gezien als een goed en betrouwbaar alternatief waarbij normen en waarden nog hoog in het vaandel staan. Ook fractievoorzitter Henri Bontenbal trekt kiezers. Hij is in dit onderzoek de hoogst gewaardeerde fractievoorzitter (hij steeg van een 5,2 augustus vorig jaar, via een 5,8 in mei naar een 6,2 nu, zie paragraaf 3.4).

De Partij voor de Dieren komt uit op zeven virtuele zetels en boekt daarmee vier zetels winst. De duidelijke standpunten over klimaat en duurzaamheid zijn de belangrijkste reden voor een overstap.

Nieuwe ministers beduidend onbekender dan die van Rutte IV

In vergelijking met het vorige kabinet – direct na aantreden – is dit een zeer onbekende ministersploeg. De premier – Mark Rutte – was begin 2022 bekend bij 99 procent, tussen de 81 en 97 procent kende vicepremiers Sigrid Kaag, Wopke Hoekstra en Carola Schouten.

Nu kent slechts 44 procent beoogd premier Dick Schoof. Het bekendst is Mona Keijzer, de aanstaande BBB-minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening: 76 procent kent haar. Daarna volgen oud-Kamerleden Fleur Agema (PVV, Volksgezondheid, Welzijn en Sport: 57%) en Sophie Hermans (VVD, Klimaat en groene groei: 56%).

Marjolein Faber (PVV, Asiel en migratie) is bekend bij 27 procent, Femke Wiersma (BBB, Landbouw) bij 21 procent. Alle andere ministers zijn bekend bij slechts 11 procent of minder. De NSC-ministers (Eppo Bruins 11%, Caspar Veldkamp 2%, Judith Uitermark 2%) zijn het minst bekend. Ook David van Weel, VVD, Justitie en Veiligheid, is bij slechts 2 procent bekend.

In 2022 kende men gemiddeld 48 procent van de 20 ministers. Nu is dat 22 procent van de 16 ministers. In 2022 kende slechts 1 procent geen enkele minister, nu is dat 17 procent.

Lage waardering voor Madlener en Faber; Schoof: ‘voordeel van de twijfel’

De gemiddelde waardering van de individuele ministers lijkt sterk op die van de vorige ministersploeg bij aanvang: nu een 5,9, toen een 6,0. Dat kwam doordat de ministers van VVD, D66 en CDA die voor een tweede termijn gingen (Rutte, Kaag, Jetten, Hoekstra, Ollongren) op dat moment vrij impopulair waren, net als het hele kabinet. Nieuwkomers Robbert Dijkgraaf en Ernst Kuipers trokken het gemiddelde omhoog.

Ook nu krijgen relatieve nieuwkomers als David van Weel, Eelco Heinen en Dick Schoof het voordeel van de twijfel, terwijl degenen met enige staat van dienst (Fleur Agema, Sophie Hermans, Mona Keijzer, Barry Madlener en Marjolein Faber), juist relatief lage waarderingen krijgen.

Dick Schoof, de aanstaande premier, wordt beoordeeld met een keurige 6,7. Hij wordt van links tot rechts (gematigd) positief ontvangen. Kiezers zeggen over Dick Schoof dat hij een prima staat van dienst heeft, dat hij daarmee de indruk wekt dat hij dit zou moeten kunnen. ‘Het voordeel van de twijfel’. Die twijfel wordt ook uitgedrukt: we moeten zien of hij echt leiding kan geven aan dit – verdeelde – kabinet. “Hij wordt de marionet van Geert Wilders”, zegt een VVD-kiezer. “Hij komt bij mij over als iemand die sterk genoeg in zijn schoenen staat om weerstand te bieden tegen Wilders”, zegt een PvdD-kiezer.

Echt laag gewaardeerd worden Barry Madlener (4,5) en Marjolein Faber (4,1). PVV-kiezers zijn gematigd positief (beide krijgen een 6,8), maar links-progressieve kiezers geven ze een 2. 

Het volledige rapport kunt u hier downloaden.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van vrijdagmiddag 14 tot maandagochtend 17 juni. In totaal werkten 1.979 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. De steekproef is grotendeels getrokken in het I&O Research Panel. 97 respondenten deden mee via PanelClix.

Weging en marges
De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij een steekproef van n=2.000 en een uitkomst van 50 procent is er sprake van een foutmarge van plus of min 2,2 procent.